TRAKYA YÖRESİNDE ASİT KARAKTERLİ TOPRAKLARA TARIM KİRECİ UYGULAMASININ AYÇİÇEĞİ VERİMİ ÜZERİNE ETKİSİ
Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi 13-17 Ekim 2003, Diyarbakır, (Sunulu Bildiri)
TRAKYA YÖRESİNDE ASİT KARAKTERLİ TOPRAKLARA TARIM KİRECİ UYGULAMASININ AYÇİÇEĞİ VERİMİ ÜZERİNE ETKİSİ
İlker KURŞUN1 Mehmet Ali GÜRBÜZ2 Güven AKAR3
- ilkerkursun@khgm.gov.tr , Köy Hizmetleri Atatürk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, KIRKLARELİ
- Köy Hizmetleri Atatürk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, KIRKLARELİ
- Güven Tarım-Ziverbey iş hanı no:64, TEKİRDAĞ
ÖZET
Bu araştırmada, Trakya Yöresinde; Farklı fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip asit karakterli topraklara kireç (CaCO3) uygulanması sonucunda ayçiçeği verimi üzerine etkiler saptanmaya çalışılmıştır. Araştırma Kırklareli’nde üç ve Tekirdağ’da da bir olmak üzere toplam dört adet deneme olarak halen yürütülmektedir. Denemeler tesadüf blokları deneme desenine göre, üç tekerrürlü olarak kurulmuştur. Her blokta 4 parsel yer almaktadır. Kullanılacak kireç (CaCO3) miktarı her bir deneme için “kalsiyum asetat” yöntemiyle ayrı ayrı belirlenmiştir. Ayçiçeği ekimi sırasında; tüm parsellere 10 kg/da. Üre gübresi uygulanmış ve çapalama döneminde de , 18 kg/da Amonyum Nitrat gübresi verilmiştir.
Deneme başlangıcında topraklarının pH’ ları ; 3.96, 4.12, 4.48 ve 4.54 olarak tespit edilmiştir. Konular; A=şahit, B=kalsiyum asetat yöntemine göre belirlenen miktarın yarısı, C=kalsiyum asetat yöntemiyle hesaplanan miktar ve yine D=yönteme göre belirlenen miktarın 3/2’si kadar kireç uygulaması biçiminde dizayn edilmiştir. Elde edilen verim sonuçları en yüksek C en düşük ise A konularında olmuştur. (CaCO3)
Anahtar Kelimeler : Ayçiçeği, pH, kireç (CaCO3), asit karakterli toprak
ABSTRACT
In this research, effects on sunflower yield as a result of applying lime (CaCO3) to sorls with acrd character that have different physical and chemical characteristics in Thrace Region were tried to be determined. The research is still being carried out as four trials three of which is in Kırklareli and one in Tekirdağ. The trials were established as three repetitions according to chance blocks trial desing. In every block, there are four parcels. The lime amount was determined by calcium asetat method for each trial. During sunflower sowing, 10 kg/da urea dung were applied to all parcels and in hoeing period, 18 kg/da amonium nitrate dung was given.
In the beginning of the trial, the pH of the soils were determined as 3.96, 4.12, 4.48 and 4.54. The subjects were designed as the half of the amount determined according to A witness, B calsium asetat method, the amount calculated by C, calcium asetat method and 3/2 of the amount determined D method. The yield results were the highest in C and the lowest in A subjects (CaCO3).
Keywords: Sunflower, pH, lime (CaCO3), soil with acid character.
GİRİŞ
Asit karakterli toprakların verimliliğinin arttırılması için kireçlemenin önemli bir yeri vardır. Kireç noksanlığı, asit karakterli topraklarda verimi kısıtlayıcı bir faktördür. Bu nedenle toprakların asit reaksiyonu derecesine göre uygulanacak kireç miktarlarının ekilecek bitkiye göre belirlenmesi gerekmektedir.
Çok eski çağlardan beri topraklara kireç verildiğinde, bu toprakların daha verimli hale geldikleri dikkat çekmiştir. Öte yandan söz konusu topraklara ne miktarda kireç verilmesi gerektiği devamlı bir sorun olarak zamanımıza kadar gelmiştir. pH ve baz mübadele kavramlarının gelişmesi ve çeşitli bitkilerin toprak asitliğine karşı değişik ölçüde tolerans gösterdiğinin anlaşılması ile toprakların kireç ihtiyaçlarının tahminine yarayan metodlar geliştirilmiştir (Alkan, 1980).
İklim faktörlerinden yağış, bazı toprak özelliklerinin meydana gelmesinde önemli rol oynar. Yağışın toprak özelliğine yaptığı en önemli etki toprağın kil ve organik kolloid fraksiyonu tarafından adsorbe edilen değişebilir katyonların durumunda meydana gelen değişmelerdir. Bitki beslenmesinde önemli rol oynayan ve aynı zamanda toprakların fiziksel özelliklerini büyük ölçüde etkilediği bilinen bu değişebilir katyonların toplamı; “değişebilir hidrojen” ile “değişebilir bazlar” ın toplamından ibarettir. Arid bölgelerden yağışlı bölgelere doğru gidildikçe topraklarda değişebilir katyonlardan bazların azalıp yerlerini değişebilir hidrojene bıraktığı görülür (Joney, 1941). Arid bölge topraklarında değişebilir hidrojene fazla rastlanmaz. Değişebilir hidrojenin toprak kompleksine kayda değer miktarda girmesi ancak yıllık yağış 650 mm’yi geçtikten sonra başlar.
Toprakta değişebilir hidrojenin artması toprak reaksiyonunda derhal kendisini gösterir. Yıllık yağışı az olan yerlerde toprağın pH değerleri yüksek ve toprak alkali, çok yağışlı yerlerde ise pH değeri düşük ve topraklar asit karakterdedirler (Sağlam, 1997).
Ülkemiz değişik iklim ve toprak koşullarını kapsayan bir çok tarım bölgelerine sahip ve genellikle kireçli toprakların yer aldığı bir ülkedir. Hakim olan iklim koşulları bunu gerektirmektedir. Çünkü gerek yağan yağışların niteliği gerekse belirli aylara toplanması ve nihayet nisbeten çok yağış alan yerlerde ana maddenin kalkerlerden ve kireç kapsayan malzemeden meydana gelmesi topraklardaki bazların yıkanmasına ve asit bir reaksiyon almasına neden olmaktadır. Öte yandan Doğu Karadeniz Bölgesi sahil şeridinde ana kayanın bazlarca fakir volkanik materyalden oluşması 1000 mm’nin çok üzerinde yağış olması nedeniyle topraklarda bazlar yıkanarak asit reaksiyonlu topraklar meydana gelmiştir. Ayrıca Trakya ve Marmara Bölgesinde de pH’ları Karadeniz Bölgesi kadar düşük olmamakla birlikte asit reaksiyonlu topraklar önemli bir alan kaplamaktadır (Ülgen, 1974). Asit karakterli toprakların verimini arttırmada başvurulacak ilk teknik tedbir şüphesiz verimi büyük ölçüde azaltan asitliğin uygun bir kireçleme ile giderilmesidir. Bununla birlikte asit topraklara ihtiyaçlarından fazla veya az miktarda kirecin uygulanması beklenilen yararı büyük ölçüde azaltır. Fazla miktarda verilen kireç bazı bitki besin elementlerinin alınabilirliklerini azaltmaktadır. Kirecin toprağa ihtiyacından az miktarda verilmesi halinde ise toprak reaksiyonunun istenilen seviyeye erişememesinin bir sonucu olarak toksik miktarda bulunabilen bazı mikro elementlerin kötü etkileri giderilememektedir (Tok, 1997).
Bu araştırmanın amacı Trakya Yöresinde, özellikle Kırklareli ve Tekirdağ illerinin kuzeyinde Edirne ilinin ise kuzey ve kuzey-batı bölümünde büyük alanları kaplayan asit reaksiyonlu toprakların pH’larını nötr seviyeye getirecek kireç miktarını saptamak, kireçleme ile verim arasındaki ilişkiyi görmek, kireçleme öncesi ve sonrası topraktaki ve bitkideki makro/mikro element durumunu gözlemek ve kireçleme sonucu topraktaki bakiye etkileri incelemektir.
MATERYAL VE YÖNTEM
Denemede kireçleme materyali olarak; Öztüre Kireççilik A.Ş. tarafından “Barkisan Beyaz Gübre-Tarım Kireci” adıyla üretilen kireçleme materyali ( CaCO3 ) kullanılmıştır. Ayçiçeği bitkisi olarak da kumsal alanlarda yüksek verimli hibrid C-207 çeşidi kullanılması uygun görülmüştür.
Bölgemizde asit karakterli topraklar, genellikle; az yada çok eğimli arzilerle, hafif bünyeli alanlarda ve daha fazla yağış alan Bölgenin Kuzey kesimlerinde görülmektedir. Başta, Kireçsiz kahverengi topraklar ile kireçsiz kahverengi orman toprakları olmak kaydıyla, hemen-hemen tüm büyük toprak gruplarında, düşük pH’ lı topraklara rastlanmaktadır.Fakat Grumosol ve Rendzina Büyük toprak gruplarına ait alanlarda asit reaksiyonlu topraklara ya çok nadiren rastlanmakta ya da hiç rastlanmamaktadır. (Toprak-su , 1984 ).
Denemeler tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekerrürlü ve 4 konudan oluşan çakılı denemeler biçiminde yürütülmektedir.
Parsel Ölçüleri : Ekimde : 25 X 20 = 500 m2
Hasatta : 20 X 15 = 300 m2
Deneme Konuları :
A Kontrol 0
B Kireç; Uygulanması gereken CaCO3 X 0.5 CaCO3 kg.da-1
C Kireç; ” ” ” X 1.0 CaCO3 kg.da-1
D Kireç; ” ” ” X 1.5 CaCO3 kg.da-1
Uygulanması gereken CaCO3 miktarları, Kalsiyum asetat yöntemine göre belirlenecek ve
denemelerin kurulduğu ilk yıl parsellere tatbik edilecek ve araştırma süresinin sonuna kadar ayrıca kireçleme yapılmayacaktır. Her yıl Toprak hazırlığı, ekim, gübreleme, tarımsal mücadele işlemleri tamamiyle geleneksel çiftçi uygulaması şeklinde olacaktır. Araştırma Kırklareli’nde üç ve Tekirdağ’da da bir olmak üzere toplam dört adet deneme olarak halen yürütülmektedir.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Deneme topraklarının pH değerleri; Kavaklı Beldesi 3.96, Velimeşe Beldesi 4.12, Üsküpdere Köyü 4.48 ve Osmancık Köyü 4.54’tür. Dolayısıyla; “Aşırı derecede asit” pH sınıflandırması içerisinde yer almaktadır.
Topraklar “Kireçsiz kahverengi topraklar” grubundan olup, toprak tekstür sınıfı olarak da “kumlu tın” ve “tınlı kum” sınıfına girmektedirler. Ayrıca organik madde açısından da “çok az organik madde” sınıflandırması içerinde yer almaktadırlar.
Kalsiyum asetat yöntemi ile belirlenen kireç ihtiyacı ise; Kavaklı Beldesi lokasyonu için; 380 kg/da, Velimeşe Beldesi lokasyonu için; 280 kg/da, Üsküpdere Köyü lokasyonu için; 450 kg/da ve Osmancık Köyü lokasyonu için de; 450 kg/da olarak saptanmıştır.
Denemelerden elde edilen ayçiçeği verimleri Çizelge 1, Çizelge 2, Çizelge 3 ve Çizelge 4 ‘de verilmiştir.
Çizelge 1. Kavaklı beldesi ayçiçeği verimi Çizelge 2. Velimeşe beldesi ayçiçeği verimi
(Kg/da) (Kg/da)
| Konular | Tekerrürler | Ortalama | Konular | Tekerrürler | Ortalama | |||||
| 1 | 2 | 3 | 1 | 2 | 3 | |||||
| A | – | – | – | – | A | 153 | 159 | 156 | 156 | |
| B | 6 | 28 | 15 | 16 | B | 166 | 157 | 156 | 160 | |
| C | 34 | 26 | 32 | 31 | C | 176 | 209 | 173 | 186 | |
| D | 16 | 13 | 11 | 13 | D | 173 | 183 | 179 | 178 | |
Çizelge 3. Üsküpdere köyü ayçiçeği verimi Çizelge 4. Osmancık köyü ayçiçeği verimi
(Kg/da) (Kg/da)
| Konular | Tekerrürler | Ortalama | Konular | Tekerrürler | Ortalama | |||||
| 1 | 2 | 3 | 1 | 2 | 3 | |||||
| A | 28 | 19 | 17 | 21 | A | 106 | 123 | 109 | 113 | |
| B | 86 | 90 | 107 | 94 | B | 149 | 181 | 195 | 175 | |
| C | 132 | 125 | 116 | 124 | C | 204 | 194 | 197 | 198 | |
| D | 96 | 62 | 60 | 73 | D | 139 | 149 | 129 | 139 | |
Çizelge 5. Dane verimi varyans analizi (kg/da)-( Kavaklı Beldesi-2001 )
| Konular | Tekrarlamalar | Konular
Toplamı |
Konular
Ortalaması |
||
| I | II | III | |||
| A | 0.00 | 0.00 | 0.00 | 0.00 | 0.00 |
| B | 6.00 | 28.00 | 15.00 | 49.00 | 16.33 |
| C | 34.00 | 26.00 | 32.00 | 92.00 | 30.67 |
| D | 16.00 | 13.00 | 11.00 | 40.00 | 13.33 |
| Toplam | 56.00 | 67.00 | 58.00 | 181.00 | 60.33 |
| Varyasyon
Kaynakları |
SD | Kareler
Toplamı |
Kareler
Ortalaması |
F | Tablodan F | |
| 0,05 | 0,01 | |||||
| Tekrarlamalar | 2 | 17.17 | 8.58 | 0.19ns | 5.14 | 10.92 |
| Konular | 3 | 1424.92 | 474.97 | 10.37** | 4.76 | 9.78 |
| Hata | 6 | 274.83 | 45.81 | |||
| Genel | 11 | 1716.92 | ||||
LSD Gruplandırması DUNCAN Grupları
| Konular | Ort. | Fark | SSR %1 | SSR*Sx | Konular | Ort. | DuncanGrup | |
| C | 30.67 | 14.33* | 5.65 | 22.08 | C | 30.67 | A | |
| B | 16.33 | 3.00 | 5.51 | 21.53 | B | 16.33 | AB | |
| D | 13.33 | 13.33 | 5.24 | 20.48 | D | 13.33 | AB | |
| A | 0.00 | A | 0.00 | B |
LSD (0.01) : 20.485
Çizelge 6. Dane verimi varyans analizi (kg/da)-( Velimeşe Beldesi -2001)
| Konular | Tekrarlamalar | Konular
Toplamı |
Konular
Ortalaması |
||
| I | II | III | |||
| A | 153.00 | 159.00 | 156.00 | 468.00 | 156.00 |
| B | 166.00 | 157.00 | 156.00 | 479.00 | 159.67 |
| C | 176.00 | 209.00 | 173.00 | 558.00 | 186.00 |
| D | 173.00 | 183.00 | 179.00 | 535.00 | 178.33 |
| Toplam | 668.00 | 708.00 | 664.00 | 2040.00 | 680.00 |
| Varyasyon
Kaynakları |
SD | Kareler
Toplamı |
Kareler
Ortalaması |
F | Tablodan F | |
| 0,05 | 0,01 | |||||
| Tekrarlamalar | 2 | 296.00 | 148.00 | 1.41ns | 5.14 | 10.92 |
| Konular | 3 | 1884.67 | 628.22 | 5.97* | 4.76 | 9.78 |
| Hata | 6 | 631.33 | 105.22 | |||
| Genel | 11 | 2812.33 | ||||
LSD Gruplandırması DUNCAN Grupları
| Konular | Ort. | Fark | SSR %5 | SSR*Sx | Konular | Ort. | DuncanGrup | |
| C | 186.00 | 7.67 | 3.64 | 21.56 | C | 186.00 | A | |
| D | 178.33 | 18.67 | 3.58 | 21.20 | D | 178.33 | AB | |
| B | 159.67 | 3.67 | 3.46 | 20.49 | B | 159.67 | BC | |
| A | 156.00 | A | 156.00 | C |
LSD (0.05) : 20.49472
Çizelge 7 Dane verimi varyans analizi (kg/da)-( Üsküpdere Köyü Ayçiçeği-2002)
| Konular | Tekrarlamalar | Konu
Toplamı |
Konu
Ortalaması |
||
| I | II | III | |||
| A | 28.00 | 19.00 | 17.00 | 64.00 | 21.33 |
| B | 86.00 | 90.00 | 107.00 | 283.00 | 94.33 |
| C | 132.00 | 125.00 | 116.00 | 373.00 | 124.33 |
| D | 96.00 | 62.00 | 60.00 | 218.00 | 72.67 |
| Toplam | 342.00 | 296.00 | 300.00 | 938.00 | 312.67 |
| Varyasyon
Kaynakları |
SD | Kareler
Toplamı |
Kareler
Ortalaması |
F | Tablodan F | |
| 0,05 | 0,01 | |||||
| Tekrarlamalar | 2 | 324.66 | 162.33 | 1.04 ns | 5.14 | 10.92 |
| Konular | 3 | 16959.00 | 5653.00 | 36.08** | 4.76 | 9.78 |
| Hata | 6 | 940.00 | 156.67 | |||
| Genel | 11 | 18223.66 | ||||
LSD Gruplandırması DUNCAN Grupları
| Konular | Ort. | Fark | SSR %1 | SSR*Sx | Konular | Ort. | DuncanGrup | |
| C | 124.33 | 30.00* | 5.65 | 40.83 | C | 124.33 | A | |
| B | 94.33 | 21.67 | 5.51 | 39.82 | B | 94.33 | AB | |
| D | 72.67 | 51.33** | 5.24 | 37.87 | D | 72.67 | B | |
| A | 21.33 | A | 21.33 | C |
LSD (0.01) : 37.88488
Çizelge 8. Dane verimi varyans analizi (kg/da)-( Osmancık Köyü Ayçiçeği-2002)
| Konular | Tekrarlamalar | Konu
Toplamı |
Konu
Ortalaması |
||
| I | II | III | |||
| A | 106.00 | 123.00 | 109.00 | 338.00 | 112.67 |
| B | 149.00 | 181.00 | 195.00 | 525.00 | 175.00 |
| C | 204.00 | 194.00 | 197.00 | 595.00 | 198.33 |
| D | 139.00 | 149.00 | 129.00 | 417.00 | 139.00 |
| Toplam | 598.00 | 647.00 | 630.00 | 1875.00 | 625.00 |
| Varyasyon
Kaynakları |
SD | Kareler
Toplamı |
Kareler
Ortalaması |
F | Tablodan F | |
| 0,05 | 0,01 | |||||
| Tekrarlamalar | 2 | 309.50 | 154.75 | 0.76 ns | 5.14 | 10.92 |
| Konular | 3 | 12958.92 | 4319.64 | 21.25** | 4.76 | 9.78 |
| Hata | 6 | 1219.83 | 203.31 | |||
| Genel | 11 | 14488.25 | ||||
LSD Gruplandırması DUNCAN Grupları
| Konular | Ort. | Fark | SSR %1 | SSR*Sx | Konular | Ort. | DuncanGrup | |
| C | 198.33 | 23.33 | 5.65 | 46.51 | C | 198.33 | A | |
| B | 175.00 | 36.00* | 5.51 | 45.36 | B | 175.00 | AB | |
| D | 139.00 | 26.33 | 5.24 | 43.14 | D | 139.00 | BC | |
| A | 112.67 | A | 112.67 | C |
LSD (0.01) : 43.15703
Çizelge 5’de Kavaklı Beldesi’nde kurulan denemeye ait varyans analiz tablosu verilmiştir. Tabloya göre, kalsiyum asetat yöntemi ile belirlenen miktarda kireç (C konusu); toprağa ilave edildiğinde en yüksek verim alınmış olup bu istatistiki anlamda %1 seviyesinde önemli çıkmıştır. Ayrıca bu lokasyonda, kireç verilmemiş olan “A konusu” yani şahit parselde bitkilerin çimlenmesi dahi söz konusu olmamış ve bu parselden verim alınamamıştır. Yine Çizelge 6’da Velimeşe Beldesi’nde kurulan denemede en yüksek verim “C konusu” nda elde edilmiştir. Bu istatistiki anlamda %5 seviyesinden önemli çıkmıştır. Çizelge 7’de Üsküpdere köyü’nde ve Çizelge 8’de de Osmancık Köyü’nde kurulan denemelere ait varyans analiz tabloları incelendiğinde en yüksek verimler yine C konusundan alınmış olup, bu istatistiki anlamda her iki deneme lokasyonunda da %1 seviyesinde önemlidir.
Şekil 1. Tüm denemelerin konulara göre ortalama ayçiçeği verimleri
Şekil 1.’de ise dört denemenin konulara göre 3 tekerrür ortalamaları alınarak verim değerleri grafik üzerinde gösterilmiştir. Grafikten de görüleceği üzere herbir deneme de en yüksek verim “kalsiyum asetat” yöntemi ile belirlenen miktar kadar kireç tatbik edilen C konusunda olmuştur.
SONUÇ
Sonuç olarak Trakya Yöresinde asit karakterli topraklara kireç (CaCO3) tatbik edilmesi, ayçiçeği bitkisinin verimi üzerinde önemli bir artış sağlamıştır. Ayrıca verim artışının yanısıra toprak reaksiyonunun nötr seviyeye çekilmesi ve tarımsal anlamda toprağın sürdürülebilirliği açısından da aist karakterli toprakların kireçlenmesi önemli bir olgu olarak görülmektedir.
Özellikle Kavaklı Beldesi’ndeki deneme lokasyonunda şahit (kireç kullanılmamış) parselde her üç tekerrürde de bitkilerin önemli bir oranı çimlenmemiş ve çimlenen bitkiler de normal bir gelişim gösterememiştir. Doayısıyla şahit parselden ürün almak mümkün olamamıştır. Bu husus kireçlemenin önemini çok açık ve net olarak ortaya koymaktadır.
Trakya Yöresi için, kireç eksikliğini tayin yöntemi olarak belirlenmiş olan “kalsiyum asetat” yöntemi ile belirlenen miktarda ( C konusu ) kirecin toprağa tatbik edilmesi önerilmektedir.
KAYNAKLAR
Adams , F. and Wear , J.I.B , 1957 . Manganese Toxicity and Soil Acidity İn Relation
To Crinkle Leaf Of Cotton. Soil Sci. Soc. Amer. Proc. 21 : 305-308.
Alkan , B . , 1980 . Adapazarı Yöresi Asit Topraklarının Kireç İhtiyacı. Toprak ve
Gübre Araştırma Enstitüsü Yayınları Gen.yay. no: 99 , rap.yay. no:22 Ankara.
Ateşalp , M . , 1976. Doğu Karadeniz Bölgesi Asit Topraklarının Kireçlenmesi ve
Bununla İlgili Araştırmalar . (Topraksu , gen.yay. no: 65 rap.ser. no:4 Ankara-
1976).
Bremner , J.M. , 1965. Methods of Soils Analysis. Black , C.A. (ed.) Amer. Soc. Of
Agronmy Series No : 9 Madison, Wisconsin, U.S.A.
Çağlar , K.Ö. , 1949 . Toprak Bilgisi. A.Ü.Z.F. yayınları.
DMİ 2000 meteoroloji Bülteni.
Edirne İli Verimlilik Envanteri ve Gübre İhtiyaç Raporu. Topraksu 1984-Ankara.
Edirne İli Arazi Varlığı. KHGM, 1993-Ankara.
Jackson , W . A . , 1967 . Physiological Effect Of Soil Acidity. Soil Acidity and
Liming. Agronomy , 12:43-124.
Joney W. 1941. Factors of soil formation. MC Graw-Hill Book company. Inc. Newyork.
Kacar , B. , 1995 . Toprak Analizleri (Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri :III)
A.Ü.Z.F. Eğt. Araş.ve Geliş. Vakfı yay. No:3 Ankara.
Kırklareli İli Verimlilik Envanteri ve Gübre İhtiyaç Raporu. Topraksu 1984-Ankara.
Kırklareli İli Arazi Varlığı. KHGM, 1993-Ankara.
Köycü , C. , Erdem , İ . Kurt , O . ve Sezer , İ . , 1991 . Samsun Ekolojik Şartlarında
Mısır ve Aroa Bitkilerinin Verim ve Verim Unsurları Üzerine Araştırmalar .
Ondokuz Mayıs Ünv. Zir. Fak. 1991 Araştırma Yıllığı. Samsun.
Lindsay , W.L. ve Norwel , W.A. , 1978 . Development Of A DTPA Soil Test For.
Zinc, Iron, Manganase and Copper. Soil Sci. Soc. Am. J. 42:421-428.
Oruç , N . 1968 . Rize ve Havalisindeki Asit Toprakların Kireç İhtiyaçlarını Tayininde
Kullanılabilecek Çeşitli Metodlar Üzerinde Araştırmalar.
Özdemir , O . , 1997 . Samsun ve Ordu İllerinde Kirecin Mısır Verimine ve Toprak
Reaksiyonuna Etkisi. Köy Hizm. Samsun Araşt. Enst. Yay. Gen.yay no:86
Rap. Ser. No :73. Samsun.
Özuygur , M . , Ateşalp , M . ve Börekçi , M . , 1974 . Doğu Karadeniz Topraklarının
Kireç İhtiyacı Tayininde Kullanılabilecek Çeşitli Metodlar ve Kireçleme
Malzemeleri Üzerinde Bir Araştırma. ( TBTAK, Tarım ve Ormancılık Grubu No
283 ) , (TOAG seri no : 48 ).
Plant , W. , 1954 . An Analysis Of The Acid Soil Complex By The Use Of İndicator
Plants. Plant and Soil, 5:54-66.
Richards , L.A. , 1954 , Diagnosis and Improvements Of Saline and Alkali Soils. U.S.
Dept. Agri. Handbook, No:60
Sağlam , M.T. , 1997 .(a) Toprak ve suyun Kimyasal Analiz Yöntemleri. Trakya Ünv.
Tekirdağ Zir. Fak. Yay. No:189, ders kit. No:5. Tekirdağ.
Sağlam , m.t. , 1997 .(b) Toprak Kimyası. Trakya Ünv. Tekirdağ Zir. Fak. Yay.
No:190, ders kit. No: 21. Tekirdağ.
Tekirdağ İli Verimlilik Envanteri ve Gübre İhtiyaç Raporu. Topraksu 1984-Ankara.
Tekirdağ İli Arazi Varlığı. KHGM, 1993-Ankara.
Tok,H.H., 1997. Bitki Besleme. T.Ü. Tekirdağ Zir. Fak. Yayınları. Yay. No:109
Ders Kitabı No: 69 Tekirdağ.
Toprak-Su 1984 Ankara.
Tüzüner , A. , 1990 . Toprak ve Su Analiz Laboratuvarları El Kitabı. Ankara-1990.
Ülgen , N . ve Ateşalp , M . 1972 . Toprakta Organik Madde Tayini . Topraksu ,
tek.yay. sayı : 23.
Yurtsever , N. , 1984 . Deneysel İstatistik Metodları . KHGM yay. 1984-Ankara.