ENGRAIS – Guide Pratique  de la Fertilisation, Andre Gros – Çeviri Amaç Keskin

TOPRAĞIN ASİTLİĞİ veya pH’SI : KALKER ve MAGNEZYUM TAKİYESİ

Fazla asitliğin toprak için bir hastalık olduğunu unutmamak gerekir.

Aşırı asitliğin zararları çoktur:

–          Toprakta biyolojik hareketlerin azalmasına neden olur.

–          Besin elementlerinin alınımını zorlaştırıcı bir ortam oluşturur.

–          Toprak yapısının bozulmasına neden olur.

Azot-Fosfor Potasyumlu (N P K) ağırlıklı gübrelerde bu eksiklikler maskelenebilir, ancak bu da büyük bir israfa yol açmaktadır.

Kültür topraklarının pH değerlerinin düzenli olarak kontrol edilmesi gerekir. pH değerinin olması gereken ideal değerin altına düşmemesi için toprak PH sı düzgün olsa bile periyodik olarak kalker takviyesi/kireçleme yapılmalıdır.

1. Toprak Asitliği veya pH Değerinin Tanımı

Toprağın bünyesinde hidrojen iyonlarının bazik iyonlara göre daha az veya çok olması, toprağın asitliğini, diğer anlamda pH’sını belirler. pH değeri teorik olarak 0 ile 14 arasında, pratikte 4.5 ile 8.5 arasında değişir.

Düşük pH (pH < 7) Asitli toprak; toprak bünyesinde kalsiyum iyonlarından daha fazla hidrojen iyonu vardır.

pH = 7: Nötral toprak; kalsiyum iyonları = hidrojen iyonları.

Yüksek pH (pH > 7): Alkali toprak; kalsiyum iyonları hidrojen iyonlarından daha fazladır.

pH Değerinin Belirlemesi

Renk tayini ile veya elektrometrik olarak yapılabilir. pH suda veya klorürde tayin edilebilir. Fransa’da pH suda belirlenir. Ancak klorürde (KCl – CaCl) pH tayini de yapılabilir. Notlarda bunun belirtilmesi gerekir, çünkü suda pH klorürdelinden 0.5 veya 1 derece daha yüksek çıkabilir.

pH tayinini her zaman için yılın aynı döneminde yapmak gerekir. pH terimi toprağın tutuş gücüyle doğru orantılı olarak kullanılır.

2. Toprağın Kireç Yönünden Fakirleşmesi : Toprakların Asitleşme Mekanizması

Asitleşme: Toprağın yapısındaki hidrojen iyonlarının mineral katyonlarına göre daha fazla olmasını sağlama işlemidir.

Dekalsifikasyon: Kalsiyum iyonlarının bünyeden uzaklaşması anlamına gelir. Ama bu eksikliğin Hidrojen iyonları tarafından doldurulacağı anlamına gelmez.

pH hiç değişmeden başka metal katyonları tarafından da doldurulabilir. Dekalsifikasyon, asitleşme anlamına gelmez, ama toprak bünyesinde en çok rastlanan iyon kalsiyum iyonu olduğu için, ortamı terketmesi hidrojen iyonlarının bağlanması için açık kapı bırakır. Her türlü kalsiyum azalması, sonunda, toprağın pH’sının düşmesine yani asidik karakter kazanmasına neden olur.

Toprağın Kireç Yönünden Fakirleşmesinin Nedenleri

Üretimle Gelen Kayıplar

Hektar başına, yılda 60 – 100 kg bir kireç kaybı söz konusudur. Değerler ürünlere göre  değişiklik  göstermektedir.  Ortalama 80 – 100 kg CaO / ha. yıl olarak kabul edilebilir.

Yağmur Suları ile Yıkanma Sonucu Ortaya Çıkan Kayıplar

Az miktarda karbonik gaz içeren yağmur suları toprakta bulunan kalkeri eritir. Kalsiyum, toprak derinliklerine kalsiyum bikarbonat olarak gider.

Yağmur suları ile ortaya çıkan kayıplar, asidik toraklar için hektar başına yılda 400 – 600 kg CaCO3, kalkerli topraklar için 1200 kg CaCO3, nötral topraklar için 600- 800 kg CaCO3 olabilmektedir ( Çevirenin notu: burada rakamlar CaO ya göre verilmiştir, lakin ekuvalan almak daha doğru olacaktı) . Toprak eğer CaO açısınndan zenginse ve bölgede yağış miktarı fazla ise kayıp daha fazla olur.

Gübrelerin pH Üzerindeki Etkisi

Gübrelerde bulunan K⁺  ve NH₄⁺  katyonları, topraktaki Ca⁺ katyonlarının yerine geçer, bu da toprağın pH değerini değiştirir.  Amonyaklı gübreler asitleştirme etkisine sahiptir. Gübrelemeden doğacak asitleşmeyi önlemek için aynı zamanda kireçleme de yapılmalıdır.

100 kg           Amonyum Sülfat için                                100 kg kireç,

100 kg susuz amonyak için                                             150 kg kireç,

100 kg üre gübresi için                                                                  85 kg kireç,

100 kg Amonyum Nitrat için (% 34)        60 kg kireç,

100 kg Amonyum Nitrat için (% 26)        18 kg kireç uygulanmalıdır.

Asitli topraklarda kalkerli gübre, kalkerli topraklar için de amonyaklı gübre kullanmaya çalışılmalıdırr. Ne kadar çok gübre kullanılırsa asitleşme riskinin de o kadar artacağı gözönünde bulundurularak, aradaki denge iyi ayarlanmalıdır.

Özetle, tarım alanlarının asitleşmesi yüzünden hektar başına her yıl 800 – 1200 kg arası kireç kaybı söz konusudur. Toprağın kireç yönünden periyodik olarak zenginleştirilmesi, iyi ürün almanın önde gelen koşullarından biridir.

3. Toprağın İdeal PH Değeri Nedir ?

Bu soruya genel anlamda bir cevap vermek zordur. İdeal olan pH’yı  6.5 – 7 arasında tutmaktır. Genelde, yapılacak olan ekime ve verilecek olan gübreye göre, her toprağın yapısında ideal pH değerleri değişebilir. Her ürün, toprağın ve iklimin durumuna göre geniş bir pH limiti içinde yetişebilir.

• Patates – yulaf – arpa – pirinç :           pH deðeri 6,5 – 6,7 olan topraklarda;
• Mısır – buğday – turp                                     :           Nötral (pH 7) ve buna yakýn topraklarda;
• Pancar – fasulye :           pH deðeri 7 ve üzerinde olan topraklarda
• Yonca             :   pH 7,7- 8  arasında daha verimli olur.

Toprağın pH derecesi besin elementlerinin bitki tarafında alınabilmesini etkiler.

Besin Elementlerinin Alınabileceği İdeal pH Aralıkları

4. Kalsiyumun Toprakta Bulunuş Şekli ve Rolü

Kalsiyum toprakta çeşitli tuzlar halinde bulunur. Ama en çok CaCO₃ (kireç taşı) ve CaCO₃ – mgCO₃  ( dolomit taşı) olarak bulunur.

CaCO₃  suda pek erimez. Kireç fırınlarında pişirilerek kireç, CaO elde edilir, CO₂  gazı ayrılır.

100 kg CaO = 133 kg Ca(OH)₂  = 180 kg CaCO₃

Pratikte                     100 kg CaO = 140 kg Ca(OH)₂  = 200 kg CaCO₃  olarak kabul edilir.

Toprakta Kalsiyumun Rolü

Kalsiyum  bir bitki  besin maddesidir , ayrıca  toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini geliştirici bir yapıya sahiptir.

Kimyasal olarak, toprağın pH’sını dengeler.

Fiziksel olarak, toprağın işlenmesini kolaylaştırır , hava ve su geçirgenliğini sağlar.

Biyolojik olarak, toprakta mikroorganizma yaşamını hareketlendirir, organik maddelerin kolayca parçalanmasını ve toprak tarafından emilmesini sağlar.

5. Kireç Eksikliði Kendini Nasýl Hissettirir

Toprağın Fiziksel Görünüşü                     :           Yağmur sularını zor emer, işlemesi zordur.

Organik Maddelerin Bozulmadan Kalması      :           Toprağa atılan hayvan gübresi, yeşil gübreler ve diğer organik gübreler bir yıl veya daha sonra toprak sürüldüğünde veya kazıldığında fazla bozulmamışsa, toprakta kireç eksikliği var demektir. Toprağın pH’sýı düşük ve mikroorganizma faaliyeti yeterli değildir.

Ürünün görünüşü   :           Kalsiyum eksikliði kendini daha çok yapraklar üzerinde gösterir. Uç yapraklar kıvrılır ve kurumaya başlar.

Kireç İhtiyacı

Toprağın asit dengesini düzeltmek için gerekli kireç miktarının bilinmesi gerekir. Bunun için toprağın pH’sının ölçülmesi, yani asit derecesinin bilinmesi gerekir.

Toprak için gerçekten gerekli olan kireç miktarının  bir laboratuar aracılığı ile ve bölgenin toprak yapısını tanıyan bir teknisyen yardımıyla tayin edilmelidir. Bu aşamadan sonra, ani veya yavaş yavaş bir düzeltme yapılabilir. ( Çevirmen notu: Kireçleme materyali olarak CaO kullanılırsa düzelme çok hızlı olur)

Bunun için:

pH < 5 ise sürekli ve dikkatli bir kireçleme yapılmalıdır. İlk uygulamada pH’yı 1 ünite arttırmak yeterlidir. Sonra ikinci ve üçüncü defa bir ya da iki yıl arayla devam edilmelidir.

pH 7 civarında ise kireçleme yapmaya pek gerek yoktur.

1. Demolan’a göre, toprağın cinsine göre pH değerini 1 ünite arttırmak için gerekli kalker takviyesi miktarı hektar alan başına ton olarak aşağýdaki gibidir: